شاخص های رژیم متغیر هیدرولوژیکی در ارزیابی زیست محیطی رودخانه ها

طرح های توسعه منابع آب دارای اثرات زیست محیطی متعددی می باشد، که بر هم خوردن رژیم طبیعی رودخانه ها و کاهش آب های سطحی پایین دست از مهم ترین آن است. برآورد نیاز زیست محیطی در اکوسیستم های آبی پایین دست، از اهمیت ویژهای برخوردار است. هدف اصلی از تحقیق حاضر برآورد جریان زیست محیطی رودخانه نازلو از روش های موجود هیدرولوژیکی، هیدرولیکی و شبیه ساز زیستگاه، در ماه های مختلف سال بوده است. در این بررسی از پنج روش هیدرولوژیکی موجود (1- درصدی از منحنی تداوم جریان، 2- tenant، 3- rva، 4- fdc-shifting و 5- (drm استفاده شده است. نتایج تحلیل آماری بر روی سری زمانی جریان نشان داد که روش tenant دارای ضعف های اساسی در ارائه حداقل جریان زیست محیطی است. روش q95 در ماههای بحرانی برای تخم گذاری گونههای مختلف ماهی ها (اسفند تا خرداد)، کارایی مناسبی ندارد. مقدار جریان های زیست محیطی حاصل از روشهای هیدرولوژیکی drm، rva و fdc-shifting در ماه های اسفند تا خرداد، نیاز گونه های شاخص ماهی (1- سیاه ماهی، 2- ماهی سیاه کولی و 3- زردک ماهی) را تأمین می کنند. از روش های هیدرولیکی موجود، روش محیط خیس شده با دو راهکار متفاوت (1- شیب منحنی، و 2- حداکثر انحنا)، مورد بررسی قرار گرفت. روش شیب منحنی، جریاناتی را پیشنهاد می کند که از توان رودخانه خارج است. روش حداکثر انحنا، جواب-های بهتری می دهد. روش حداکثر انحنا انعطاف پذیری بسیار محدودی در حفاظت سامانه زیست محیطی رودخانه دارد. روش های ترکیبی (شبیه ساز زیستگاه)، با پیش شرط حداقل عمق و سرعت مورد نیاز برای گونه معرف آبزیان، حداقل جریان زیست محیطی رودخانه را پیشنهاد می دهد. این روش می تواند حداقل شرایط زیستگاه را برای گونه های شاخص ماهیان در رودخانه نازلو تأمین کند. بررسی وضعیت کیفی آب رودخانه نازلو در مقایسه با استاندارد وزارت نیرو ایران نشان می دهد که غلظت نیترات و فسفات، و شاخص حیاتی bod در محدوده مرزی و تا حدودی خطرناک برای گونه های شاخص ماهی قرار دارد، که منشاء آن پسآب خانگی و کشاورزی است. با در نظر گرفتن غلظت بحرانی فسفات در ماه های مختلف، جریان زیست محیطی رودخانه نازلو، محاسبه و با نتایج سایر روش ها مقایسه گردید. به نظر می رسد که با در نظر گرفتن گونه های شاخص زیستی، روش تلفیقی "شبیه ساز زیستگاه" و "کیفیت آب" می تواند توزیع ماهیانه شدت جریان زیست محیطی را واقعی تر برآورد نماید. نتایج این بررسی نشان می دهد که برای حفاظت رودخانه نازلو در حداقل شرایط زیست محیطی قابل قبول، جریان پیوسته از حداقل 8/0 مترمکعب بر ثانیه (در دو ماه مرداد و شهریور) تا حداکثر 0/8 مترمکعب بر ثانیه (در ماه اردیبهشت)، در طول رودخانه و تا ورود به دریاچه ارومیه باید تأمین گردد.